Powiat. Cmentarz tajemnic

Adam Ejnik

a.ejnik@kurierkurierzurominski.pl

Cmentarz w Poniatowie powstał w 1885 roku. Tak twierdzi nasz przewodnik. Przekonuje również, że poniatowska nekropolia skrywa wiele tajemnic.

Cmentarz wita nas porywistym wiatrem, zimnem i deszczem. Jakby miał nas zniechęcić do dalszej wędrówki. Jeszcze dziś, jak odsłuchuje nagrań z tej wyprawy, głos mojego rozmówcy w wielu miejscach nagrania zagłusza wycie wiatru.

Na początku zwracamy uwagę na groby okolicznej szlachty, jest ich na terenie cmentarza kilka, a szczególną uwagę zwraca kamienny grób Teofila Mieczkowskiego właściciela wsi Chromakowo zdobiony rzeźbą Jezusa dźwigającego krzyż.

Teofil Mieczkowski zmarł w roku 1908. Najbliżsi na jego grobie napisali, że szedł droga pracy i wiary wartości niezwykle cenionych do dziś.

Pomnik dziedzica wykonał artysta Franciszek Gontarski.

Po drodze mijamy grób mieszkańca Olszewa – Grodka.

– Człowiek ten słynął z tego, że wspierał finansowo kościół – mówi Tadeusz Orłowski i kieruje nas do zbiorowej mogiły sióstr zakonnych z Poniatowa.

Symboliczny grób sióstr zakonnych z Poniatowa jest skromny. Niewielki, wykonany z lastryka. Na szklanych tablicach wypisane są 22 nazwiska sióstr.

– Mieszkały one blisko kościoła – tłumaczy Orłowski.

Przypomina natychmiast siostrę Ludwikę Oleksiak. Kobietę, która uczyła czytać i pisać poniatowskie dzieci.

– Była to osoba bardzo oddana naszej małej społeczności – mówi Orłowski – Była ciepła, bogobojna, inteligentna – opowiada mój rozmówca.

Ludwika Oleksiak zmarła w roku 1943.

Wspomina też tragiczną śmierć innej zakonnicy, która uczyła w poniatowskiej ochronce. Kobieta kąpała się nad Wkrą, kiedy nagle przybiegła tam gromadka dzieci. Zakonnica była w samej koszuli, zawstydziła się i postanowiła schować się przed oczyma dzieciaków. Nieszczęśliwie skarpa piasku, na której kobieta stała osunęła się. Zakonnica się utopiła.

Na cmentarzu poniatowskim spoczywają również tutejsi proboszczowie. Stajemy przed pięknym kamiennym grobowcem Księdza Kolpińskiego. Pomnik ten ufundowało mu tutejsze społeczeństwo. Był on co prawda proboszczem w Chamsku, ale zarządzał również kościołem w Poniatowie. Zmarł w 1896 roku.

– W pieczarze tej leży również inny zasłużony dla Poniatowa ksiądz – jest to proboszcz Michał Skupieński – tłumaczy Tadeusz Orłowski.

Kolejny grób, przy którym się zatrzymaliśmy, jest bardzo stary. Kamienny obelisk, a na nim zawieszona skromna metalowa tablica. Pochowany w nim jest zakonnik Tomasz Kozicki. Ostatni ze zgromadzenia trynitarzy – tłumaczy napis nagrobny.

– Był on zakonnikiem w pobliskim Rościszewie – tłumaczy Orłowski – trynitarze zajmowali się wykupowaniem porwanych kobiet z rąk muzułmanów – mówi Orłowski.

Zmarł w Poniatowie w 1885 roku i tu został pochowany. Data ta jest również datą założenia cmentarza.

Zbliżyliśmy się właśnie do starej pieczary. Nad nią postawiona jest nowa granitowa tablica. To grób Korwin – Kossakowskich – ostatnich właścicieli majątku Poniatowo.

Dwór został kupiony przez Kossakowskich w 1914 roku, a w 1921 zmarł Telesfor Kossakowski, spoczywa tu też jego żona ze Skarżyńskich. Zmarła po wojnie, ale nie tutaj, bo stąd ją wysiedlono. W 1945 roku kazano się rodzinie Kossakowskich wynieść poza teren powiatu. Opuścili majątek, ale że granica powiatów była blisko, to mogli osiąść w Będzyminie. Gdy władze się dowiedziały, że Kossakowska przebywa w Będzyminie, wydały kolejny nakaz wysiedlenia poza teren województwa.

Wówczas Korwin – Kossakowscy przeprowadzili się do Syberii.

Dziedzice Poniatowa byli to ludzie, podobnie jak większość stanu szlacheckiego, którzy nie bratali się z mieszkańcami wsi. Odwiedzali znajomych w okolicznych dworkach. Najczęściej przebywali w Brudnicach u Budzichów.

Warto tu dodać, że za Telesfora Kossakowskiego majątek podupadał i ciążyło na nim wiele długów. Był nawet wielokrotnie licytowany.

Dopiero za kolejnego dziedzica – Gałczyńskiego majątek zaczął stawać na nogi. Niestety, rozwój jego zatrzymała wojna. Dziś z kolei przeznaczony jest do rozebrania.

Kolejną mogiłą, której nie należy pominąć jest zbiorowy grób powstańczy. Leżą tu bohaterowie bitwy pod Rozwozinem z lipca 1863 roku. Pochowani zostali za zgodą rządu carskiego. Przypomnijmy, że wówczas bohatersko zginął też Samuel Posner – spoczywa on na cmentarzu żydowskim w Żurominie.

Na grobie powstańczym powieszona jest tabliczka “Tu spoczywają zwłoki Romualda Ostrowskiego i współtowarzyszy jego poległych w obronie ojczyzny w 1863 roku”.

Nieznany jest z kolei los powstańców, którzy zginęli w bitwie pod Poniatowem.

– Nie wiemy, gdzie spoczywają ich ciała – mówi Orłowski.

Niedaleko znajduje się pieczara Bergów. W środku zabetonowane są szczątki tej rodziny. Podczas wojny w 1945 roku skryło się w niej dwóch sprzymierzeńców okupanta niemieckiego żołnierzy ukraińskich. Znalezieni zostali przez Rosjan i podobnie jak ich 12 towarzyszy, rozstrzelani zostali w Poniatowie.

Na cmentarzu w Poniatowie przy brzozie pochowano również ciała dwóch żołnierzy radzieckich. Dziś ich tam nie ma, ponieważ przeniesione zostały do zbiorowej mogiły w Ciechanowie.

Jeśli chodzi o Bergów, to na cmentarzu w Poniatowie zwraca również uwagę kaplica cmentarna poświęcona Mani Berg. Stoi przy głównej alei. Dziewczyna zmarła 20 lat przed powstaniem cmentarza w 1865 roku i miała wtedy 4 lata. Działo się to podczas epidemii cholery. Ciało Mani prawdopodobnie spoczywa w innym miejscu. Może w rodzinnym grobowcu.

Mijamy dalej pomnik Melcherowej z białego granitu z charakterystycznymi otworami tworzącymi napis na tablicy. Żyła 74 zmarła 21 października 1901 – czytamy.

Ciekawostką jest kolejny grób. Spoczywa w nim Katarzyna z Lewickich Filleborn – wdowa po pułkowniku byłych wojsk polskich żyła lat 82 zmarła w 16 września 1879. Maż jej pułkownik pochodził z Płocka.

– Dlaczego ona spoczywa tutaj? Nie wiem, ale przypuszczam, że mąż chciał ją ukryć u zaprzyjaźnionej szlachty przed zaborcą, który mógłby aresztować żonę pułkownika wojsk polskich.

Cmentarz dziś nie wygląda tak jak dawniej – tłumaczy Tadeusz Orłowski – Oczywiście powiększył się. Grobów przybywa, ale warto też dodać, że kiedyś główna jego aleja była szeroka (na szerokość bramy cmentarnej) i prosta. Tak było dość długo i dopiero po wojnie ludzie zaczęli grzebać swoich bliskich przy alei. Dziś aleja jest wąska i nieregularna. Wygląda fatalnie – mówi Orłowski.

Przypomina też, że w czasie wojny Niemcy zabrali z grobów krzyże i tablice.

– Dziwnie to wyglądało, w miejsce grobów usypane były wały ziemne. Równe i anonimowe. Pozostały tylko kamienne grobowce i stare pieczary – tłumaczy Orłowski.

Po wojnie jednak ludzie przywrócili cmentarz do dawnego wyglądu. Pamiętali, gdzie leżą ich bliscy.

– Dziś też pamiętają – mówi Orłowski – Na cmentarzu w Dzień Zaduszny panuje w Poniatowie niezwykle podniosła atmosfera – dodaje.