W wystąpieniu RPO zwrócił uwagę, że do jego biura stale wpływają skargi mieszkańców dotyczące opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Przy czym najczęściej dotyczą one stale rosnących opłat oraz nierównomiernego obciążania mieszkańców kosztami zagospodarowania odpadów komunalnych w poszczególnych gminach. Po zbadaniu uchwał rad gmin Rzecznik doszedł do wniosku, że zostały one przyjęte z naruszeniem konstytucyjnej zasady równości podatkowej, a także prawa unijnego. Jak podkreślił RPO, klasycznym przykładem takich naruszeń było stosowanie metody obliczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi w zależności od powierzchni lokalu, którego ona dotyczy.
Rzecznik przypomniał, że przepisy dają samorządom dużą swobodę w kształtowaniu opłaty za śmieci. Ustawa daje im tylko ogólną ramę, a opłatę mogą uzależnić od: liczby osób w domu/mieszkaniu, ilości zużywanej wody zużywanej, powierzchni lokalu mieszkalnego, może też być opłata „od gospodarstwa domowego”. Dodatkowo, niezależnie od wyboru metody, wysokość opłat może zostać zróżnicowana w zależności od: powierzchni lokalu mieszkalnego, liczby mieszkańców zamieszkujących nieruchomość, odbierania odpadów z terenów wiejskich lub miejskich, a także od rodzaju zabudowy.
Jak zauważył RPO, do tego takie kryteria można łączyć. Rzecznik zwrócił uwagę, że ustawodawca nie wskazał wytycznych, czy wskazań, jakimi rady gmin mają się kierować przy wyborze metody (metod) określania wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. „Nie oznacza to wszakże, że rady gmin dysponują pełną dowolnością w wyborze metody. Przeciwnie, jest ona ograniczona przepisami prawa unijnego, a także konstytucyjną zasadą równości daninowej, które są wszakże – jak pokazuje praktyka – powszechnie pomijane przez gminy, które koncentrują się na zapewnieniu stabilnego finansowania systemowi gospodarowania odpadami komunalnymi” – podkreślił RPO.
Rzecznik przypomniał, że powszechny obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych określonych w ustawie, ma podstawę w art. 84 Konstytucji RP. Wywodzona jest z niego zasada powszechności ponoszenia danin publicznych i równości opodatkowania, która oznacza, że wszyscy na równych zasadach powinni przyczyniać się do pokrywania wspólnych potrzeb. Sprawiedliwość daninowa oznacza, że nie można różnicować zasad opodatkowania obywateli znajdujących się w tej samej sytuacji faktycznej. Daniny mogą być różne, jeśli różna jest sytuacja obciążonych nimi obywateli.
Jak podkreślił RPO, zasada ta nabiera szczególnego znaczenia w odniesieniu do danin publicznych o charakterze ekwiwalentnym, stanowiących swoistą „zapłatę” za świadczoną „usługę publiczną”, a taką daniną jest opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi.
Z kolei jedną z naczelnych zasad ochrony środowiska na terenie całej Unii Europejskiej jest zasada „zanieczyszczający płaci”.
W unijnym prawodawstwie dotyczącym gospodarki odpadami została ona rozwinięta i uszczegółowiona. W świetle dyrektywy 2008/98/WE (art. 14 ust. 1) oznacza ona, że koszty gospodarowania odpadami, w tym koszty związane z niezbędną infrastrukturą i jej eksploatacją, ponosi pierwotny wytwórca odpadów lub obecny lub poprzedni posiadacz odpadów.
RPO przypomniał tu wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który w sprawie C-254/08 wskazał, że choć podatek za odpady może być obliczany na podstawie oceny objętości odpadów potencjalnie wytwarzanych, a nie na podstawie ilości odpadów rzeczywiście wytworzonych, to do sądów krajowych należy jednak kontrola, czy podatek od odpadów nie prowadzi do obciążenia niektórych „posiadaczy” odpadów oczywiście nieproporcjonalnymi kosztami.
W ocenie Rzecznika, stosowanie przez część samorządów w sposób samoistny (bez przywołanych wyżej kryteriów różnicujących) metody obliczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi uzależnionej od powierzchni lokalu, narusza konstytucyjną zasadę równości daninowej, a także unijną zasadę zanieczyszczający płaci.
Prowadzi bowiem w sposób oczywisty do nieproporcjonalnie wysokiego obciążenia kosztami funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi osób samotnych.
Oprac. AO
Źródło: serwis samorządowy PAP
Dodaj komentarz